Młodość i edukacja. Andrzej Bolesław Prus-Bogusławski (pseud.: „Pancerz”, „Byczek”, „Veli”, „Andrzej”) urodził się 6 listopada 1919 r. w Lublinie, skąd jego rodzina niedługo później przeniosła się do Warszawy. Był absolwentem Gimnazjum im. Stefana Batorego z 1937 r. W czasach szkolnych był zastępowym, a później drużynowym 23 Warszawskiej Drużyny Harcerskiej „Pomarańczarnia” im. Bolesława Chrobrego. Naukę kontynuował w Szkole Podchorążych Rezerwy Kawalerii w Grudziądzu, którą ukończył w roku 1938. Otrzymał przydział do 1 Pułku Ułanów Krechowieckich im. płk. Bolesława Mościckiego w Augustowie (służył w nim też jego ojciec) i został awansowany na plutonowego podchorążego rezerwy kawalerii. Rozpoczął wówczas studia w Szkole Głównej Handlowej, które przerwał wybuch II wojny światowej.
Il. 1. A. Bogusławski. Źródło: domena publiczna
II wojna światowa. W czasie kampanii wrześniowej 1939 r. służył w 1 Pułku Ułanów Suwalskiej Brygady Kawalerii (formacja Samodzielnej Grupy Operacyjnej „Narew”), zaś później – po śmierci dowódcy, płk. Jana Litewskiego – w dyonie 1 Pułku Ułanów mjr. Mieczysława Skrzyńskiego i Rezerwowej Brygadzie Kawalerii płk. Edmunda Heldut-Tarasiewicza. Walczył w rejonie Szumowa, Grodna i Jatwiezi. W nocy z 22 na 23 września 1939 r. wraz ze swoim oddziałem przekroczył granicę polsko-litewską w rejonie Budwieci. W Rakiszkach został internowany, udało mu się jednak uciec. Korzystając z fałszywych dokumentów (wystawionych na Antoniego Kuczuna), przez Rygę oraz Sztokholm dotarł do Narwiku i dołączył do Samodzielnej Brygady Strzelców Podhalańskich. Po wycofaniu się aliantów z Norwegii znalazł się w Finlandii (Oulu). Stamtąd po inwazji III Rzeszy na ZSRS dotarł do Wielkiej Brytanii (2 listopada 1941 r.), gdzie otrzymał przydział do 24 Pułku Ułanów w 1 Dywizji Pancernej gen. Stanisława Maczka.
Na ochotnika zgłosił się do służby w kraju, został jednym cichociemnych. Po odbyciu koniecznych kursów (zaprawowego, dywersyjnego, wywiadowczego, spadochronowego, uzupełniającego pancernego, saperskiego, walki konspiracyjnej i odprawowego), w nocy z 4 na 5 maja 1944 r. został przerzucony z bazy w Brindisi (Włochy) na placówkę odbiorczą „Szczur” (Wola Gałęzowska koło Bychawy, niedaleko Janowa Lubelskiego). W kraju działał w lubelskim III Oddziale Sztabu Okręgowego Armii Krajowej, był instruktorem broni pancernej. W czasie akcji „Burza” służył w 8 Pułku Piechoty Legionów w okolicach Kozłówki. Za służbę, zakończoną w stopniu podporucznika, był wielokrotnie odznaczany, m.in. Orderem Virtuti Militari, Krzyżem Armii Krajowej i brytyjskimi medalami: Wojny 1939–1945 oraz Obrony.
Il. 2. Oficerowie 24 Pułku Ułanów (A. Bogusławski pierwszy
od prawej).
Źródło: https://web.archive.org/web/20191109133017/http://elitadywersji.org/andrzej-boguslawski-prus-cichociemny/
W Polsce Ludowej. Po ogłoszeniu Manifestu Polskiego Komitetu Wyzwolenia Narodowego (22 lipca 1944 r.) pod fałszywym nazwiskiem (Andrzej Łowieniecki) został przyjęty do pracy wpierw w Spółdzielni Kierowców i Pracowników Samochodowych, a następnie – w radiu. Ujawnił się 15 września 1945 r. Był już wówczas w Warszawie, gdzie kontynuował studia w Szkole Głównej Handlowej (1946–1948; absolutorium) i pracę radiową, niewolną od reżimowej propagandy, m.in. na rzecz powrotu do kraju żołnierzy Polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie. W 1951 r. został zwerbowany przez Urząd Bezpieczeństwa, jak wielu cichociemnych. Współpraca zakończyła się dekadę później. Z przerwami pracował w Polskim Radiu aż do emerytury, na którą przeszedł w 1979 r. Był już w tym czasie zaangażowany w działalność powstającej opozycji antykomunistycznej: współpracował z Komitetem Obrony Robotników, Polskim Porozumieniem Niepodległościowym, w końcu – z „Solidarnością” regionu Mazowsze, której był doradcą. Działał też w Stowarzyszeniu Dziennikarzy Polskich i Zespole Historycznym „Cichociemnych”, którego był prezesem.
Emigracja. W 1982 r. wyjechał wraz z żoną do Paryża, gdzie mieszkała już ich córka. Wybrał emigrację. Stawał przed mikrofonem Sekcji Polskiej Radia Wolna Europa. Publikował m.in. w paryskich „Zeszytach Historycznych” (wydawanych przez Instytut Literacki Jerzego Giedroycia) i „Kontakcie”, współpracował także z londyńskim „Dziennikiem Polskim i Dziennikiem Żołnierza” jako jego paryski korespondent. W latach 1983–1987 redagował poradnik „Co Czytać. Wydawnictwa Polskich Oficyn na Zachodzie”, którego wydawcą był – założony przez Giedroycia, Józefa Czapskiego i Konstantego A. Jeleńskiego – Fundusz Pomocy Niezależnej Literaturze i Nauce Polskiej. W „polskim Paryżu” tamtych lat znany był z organizowania czwartkowych spotkań dla emigracji solidarnościowej (i nie tylko), które odbywały się w jego mieszkaniu w podparyskim Charenton-le-Pont.
Il. 3. „Co Czytać” 1986, nr 6, fot. J. Osiński
Już w wolnej Polsce, do której przyjeżdżał regularnie od 1993 r., wydał dwie prace historyczno-wspomnieniowe: Pod gwiazdą polarną. Polacy w Finlandii 1939–1941 (Warszawa–Paryż 1997) oraz W znak Pogoni. Internowanie Polaków na Litwie (wrzesień 1939 – lipiec 1940) (Toruń 2004). „Autor potrafił połączyć osobiste wspomnienia z dociekliwością historyka, a wszystko to napisane żywym piórem zawodowego dziennikarza” – pisała o nich w 2006 r. na łamach londyńskiego „Dziennika Polskiego” red. Katarzyna Bzowska, którą nb. niedawno gościliśmy w Bydgoszczy.
Il. 4. A. Bogusławski, ok. 2004 r. Źródło: A. Bogusławski, W znak Pogoni. Internowanie Polaków na Litwie (wrzesień 1939 – lipiec 1940), Toruń 2004
Materiały do swoich książek Bogusławski zbierał – będąc po zawale i mając już prawie osiemdziesiąt lat! – m.in. w fińskich i litewskich archiwach, o czym skrupulatnie donosił Giedroyciowi w listach: „Dotarłem wreszcie do wioski, w której przesiedziałem rok w czasie wojny, a teraz wygląda to miejsce jak mały miejski ośrodek. Zbiorę tu i w Helsinkach resztą niezbędnych materiałów. Przyjmują mnie tu serdecznie, życzliwie, ale bez żadnej pompy – po prostu po ludzku, jako człowieka, który o nich nie zapomniał, i są serdecznie wdzięczni za pamięć” – pisał w liście do redaktora z 15 sierpnia 1995 r.
Zmarł w nocy z 24 na 25 października 2006 r. w polskim Domu Spokojnej Starości w Lailly-en-Val w wieku 87 lat. Został pochowany na polskim cmentarzu w Montmorency.
Il. 5. List A. Bogusławskiego do J. Giedroycia z 19 grudnia 1994 r. © Stowarzyszenie Instytut Literacki Kultura
Rodzina. Był synem Antoniego Bogusławskiego (1889–1956) – żołnierza i pisarza, który po II wojnie światowej pozostał na emigracji w Londynie – i Marii, de domo Wolszczan (1891–1979) – lekarki okulistki. Brat Teresy (1929–1945) – uczestniczki powstania warszawskiego. Żonaty z Noemi, de domo Bialer, primo voto Gutgisger (1917–1992) – dziennikarką radiową. Mieli troje dzieci.
O księgozbiorze
Po śmierci Andrzeja Bogusławskiego jego księgozbiór, liczący ponad 1500 woluminów, został zabezpieczony przez Wojciecha Sikorę (1956–2022), Prezesa Stowarzyszenia Instytut Literacki „Kultura” w latach 2010–2019. W grudniu 2025 r. dzięki Annie Bernhardt, kolejnej Prezes Stowarzyszenia, w ramach porozumienia o współpracy akademickiej zawartego w czerwcu tego roku, trafił do Biblioteki UKW, gdzie zostanie teraz opracowany i udostępniony czytelnikom. Ze strony UKW przekazanie darów koordynowali mgr Aleksandra Wiśnicka-Kowalska (Biblioteka) oraz dr Jakub Osiński (Wydział Literaturoznawstwa).
Il. 6. Dom „Kultury”, fot. S. Mancewicz. © Stowarzyszenie Instytut Literacki Kultura
(m.in. na podstawie materiałów z archiwum Instytutu Literackiego oprac. dr Jakub Osiński)
Brak komentarzy:
Prześlij komentarz